Hierbij de eerste actuele Duits -> Nederlandse vertaling van een recent radiointerview.
Let op: het is niet automatisch mijn mening. De vertaler meldt mij dat de vertaling nogal algorithmisch is dus mogelijk fouten bevat. In geval van twijfel beveel ik je aan het radiointerview te horen.
jaap van till, TheConnectivist
========================================================================
Bron:
Tacheles | Post van 10.11.2018
https://www.deutschlandfunkkultur.de/soziologe-wilhelm-heitmeyer-der-begriff-rechtspopulismus.990.de.html?dram%3Aarticle_id=432919&fbclid=IwAR3WmeALYXLMtNOTjlmcDTgB5U5F2RvdCFtNHSSNb1zjBCjOlWP0NUmNIk4
Soziologe Wilhelm Heitmeyer„Der Begriff ‚Rechtspopulismus‘ ist viel zu verharmlosend“
Wilhelm Heitmeyer im Gespräch mit Thorsten Jantschek
========================================
Socioloog Wilhelm Heitmeyer
De term ‘rechts populisme’ is veel te triviaal.
Wilhelm Heitmeyer in gesprek met Thorsten Jantschek
Abonneren op Luisteren naar Podcast
Geweld en conflictonderzoeker Prof. Wilhelm Heitmeyer spreekt op een symposium in Kassel in december 2016 (imago/Hartenfelser)
Wat de AfD succesvol maakt, is het ‘autoritaire nationale radicalisme’, aldus socioloog Wilhelm Heitmeyer. Dit is vooral problematisch omdat het tot doel heeft instellingen die belangrijk zijn voor de samenleving te destabiliseren.
Deutschlandfunk Kultur: U gaat ervan uit, mijnheer Heitmeyer, dat de open samenleving, ja, de liberale democratie, wordt bedreigd door politiek rechts. Dat op zijn beurt weer lokt met autoritaire verleidingen, zegt u. Wat betekent dat precies, “autoritaire verleidingen”?
Wilhelm Heitmeyer: Welnu, het punt is dat vooral tegen de achtergrond van een mondiaal kapitalisme met een rabiaat financieel systeem, een sociaal desintegratieproces en het uithollen van de democratie, tal van onzekerheden zich in bredere delen van de samenleving hebben verplaatst. En het autoritaire is dan om het verlies aan controle te herstellen door autoritaire maatregelen. En dit is duidelijk aantrekkelijk voor delen van de samenleving – dit moet steeds opnieuw worden benadrukt.
Deutschlandfunk Kultur: Ja, het autoritaire project dat u zojuist hebt geschetst, met zijn oorzaken, we zullen er toch over moeten praten, er zijn twee kanten aan. Aan de ene kant zijn het de politieke actoren, ook nu in parlementen, maar ook in sociale bewegingen, de intellectuele milieus, die er deel van uitmaken. Dat is één kant. En aan de andere kant is er natuurlijk ook de bevolking, die er uiteraard voor openstaat, omdat zij dit verlies van controle heeft meegemaakt en er onder heeft geleden.
Wilhelm Heitmeyer: Ja. Je moet altijd beide zien, aan de ene kant de attitude en patronen die zich hebben ontwikkeld. En daar moet je telkens weer zeggen: dit gebeurt niet zomaar van de ene op de andere dag, maar we hebben een lange geschiedenis. In ons tienjarig onderzoek “Deutsche Zustände” hebben we dit keer op keer gedocumenteerd, hoe deze patronen zich hebben ontwikkeld, en aan de andere kant het autoritaire aanbod sinds 2014 van Pegida en in 2015, na de splitsing, ook de AfD.
Steeds weer moet gezegd worden dat dit patroon van autoritaire opvattingen al bestond voor Pegida, voor de deling van de AfD en ook voor de vluchtelingenbeweging. Zoals we al in 2002 vaststelden, had dit potentieel van twintig procent tot dan toe geen politieke plaats, maar voor mij was het een zwervend autoritarisme onder de bevolking, die ofwel bij de CDU, CSU of SPD in termen van electorale politiek verbleef of zich had teruggetrokken in een woedende apathie. Dat is veranderd.
Kapitalisme als oorzaak van de rechtse attitudes
Deutschlandfunk Kultur: Nu hebt u zojuist de vluchtelingencrisis genoemd. We kijken altijd heel goed naar de manier waarop vluchtelingen als het ware worden behandeld en wat de sociale- en discours-gevolgen zijn. Deze week zijn er twee studies gepubliceerd over rechtse attitudes in de breedste zin van het woord. Een van hen, een groep onderzoekers uit Dresden, heeft de verspreiding van rechts populisme in Europa onderzocht en komt tot de conclusie dat de vluchtelingencrisis echt niet de oorzaak is van de verspreiding van rechts populisme. Dat is een stelling die u ook in uw boek vertegenwoordigt. Zij noemen dit een versnellende factor, de vluchtelingencrisis, voor rechtse opvattingen. Wat moet dat betekenen?
Wilhelm Heitmeyer: De attitudepatronen waren al voor de vluchtelingencrisis en de vluchtelingenbeweging aanwezig. Dan worden er culturele patronen aan toegevoegd, maar die raken alleen bestaande patronen. Het geheel kan dus niet eenvoudigweg worden teruggevoerd op de vluchtelingenbeweging, op de vluchtelingencrisis, maar de oorzaken liggen dieper, zodat het dringend noodzakelijk is dat het publieke debat deze patronen serieuzer neemt en zich niet alleen op migratie concentreert.
Deutschlandfunk Kultur: U hebt de drie oorzaken al besproken: enerzijds een geglobaliseerd, ongebonden kapitalisme en anderzijds sociale desintegratie. En een politieke leegloop, uitholling van de democratie zou de derde oorzaak zijn die u zojuist hebt genoemd, denk ik. Bij het kapitalisme is het op de een of andere manier voor de hand liggend, omdat het kapitalisme altijd in kritiek is, wordt aangesproken op alles mogelijke. Maar wat is nu de specifieke bijdrage van het kapitalisme aan een autoritair project?
Wilhelm Heitmeyer: Welnu, allereerst moet je rekening houden met de wisselwerking tussen deze drie factoren. De meer recente ontwikkeling van het mondiale kapitalisme is de inbeslagname van een land. Dit betekent dat steeds meer gebieden van het leven worden overgenomen door dit autoritaire kapitalisme. Voorbeelden hiervan zijn de kolonisatie van de gezondheidszorg, het toezicht door het gezondheids-kapitalisme dat ons vermogen om ons eigen leven te bepalen, heeft overruled. Het autoritair kapitalisme heeft zijn stelregel kunnen handhaven en heeft in de afgelopen twintig of dertig jaar een enorme toename van de controle gecreëerd, terwijl aan de andere kant de natiestaatpolitiek een enorm verlies van controle heeft gedoogd, hetgeen vervolgens ook te maken heeft met die desintegratieprocessen. En het politieke apparaat van onze democratie werkt als een klok, zo u wilt. Tegelijkertijd gaat het vertrouwen van grote delen van de bevolking verloren. Dat is wat ik bedoel met leegloop, uitholling van democratie.
Dit resulteert in verschillend verlies van controle op het individuele leven van mensen. Er is dus een achtergrondconcept dat niet zomaar op korte termijn kan worden geëlimineerd, omdat de structurele omstandigheden die er zijn, vervolgens door de mensen worden verwerkt, en bovenal, weer in een stroomversnelling worden gebracht door de verschillende crises die we sinds ongeveer 2000 hebben meegemaakt, zoals 9/11. Ik denk dat dit het startschot was voor dergelijke crises.
En crises, het moet steeds weer gezegd worden, worden gekenmerkt door het feit dat economische, sociale en politieke routines worden opgeschort. En het tweede criterium is: de situatie vóór deze crises kan niet worden hersteld. Dit verwijst naar 9/11 met een religieus-politieke crisis. Dit verwijst naar 2005 met de Hartz 4-wetten, opnieuw voor delen van de bevolking echt een sociale crisis. En dan, in 2008/9, de financiële en bancaire crisis, d.w.z. een economische kant, die een impact heeft op zowel de politiek als op sociale zaken, en vanaf 2015 bijvoorbeeld de vluchtelingencrisis, d.w.z. cultureel politiek.
Doorslaggevend is nu dat vooral na 2008, en dat kunnen we duidelijk laten zien aan de hand van ons lange termijn onderzoek, het aantal mensen die al dachten als rechtspopulisten, een stijgende curve hebben ontwikkeld, radicalisering met betrekking tot hun eigen gebrek aan invloed, bereidheid om deel te nemen aan demonstraties en individuele bereidheid tot het gebruik van geweld.
Dit betekent dat zelfs daar de verbanden tussen maatschappelijke ontwikkelingen en houdingspatronen, attitudes in de verwerking van crises, kunnen worden herkend. En voor sommige van deze mensen werd dit weerspiegeld in een geradicalisereerde houding.
Groeiend rechtse attitudes
Deutschlandfunk Kultur: Maar, mijnheer Heitmeyer, laten we tussendoor een zeer korte vraag stellen: de economische basisparameters – een daling van de werkloosheid, het omgaan met de financiële crisis, groeiprocessen – bieden eigenlijk geen enkele reden voor mensen om hun houding nu radicaal te veranderen. Het bedreigingsscenario is eigenlijk veel kleiner dan je zou denken.
Wilhelm Heitmeyer: Enerzijds blijkt dat inderdaad uit de huidige arbeidsmarktgegevens. Het andere ding is, het werkt alleen op statistieken. En de werkomstandigheden, de veiligheid van de werkomstandigheden en bepaalde toekomstige parameters die zich aandienen, zoals de digitalisering, zijn veel diepgaander. Het is een kwestie van status- en erkenning en de beoordeling van beroepskwalificaties. Deze toekomstige dimensies zijn veel ernstiger. En dan die kwestie van het overwinnen van de financiële crisis, maar dat bedoel je waarschijnlijk niet serieus, want al het bewijsmateriaal suggereert dat er daar nieuwe turbulentie zal zijn. En het cruciale punt is dat de controle-instrumenten voor het beheer ervan vandaag de dag al opgebruikt zijn wanneer u denkt aan het rentebeleid van de Europese Centrale Bank en dergelijke. Nu, er is een diep gevoel van onveiligheid. Statistieken helpen niet. Statistieken zijn geen manier om de gevoelens van mensen over hun verwachtingen voor de toekomst te compenseren.
Deutschlandfunk Kultur: In uw boek vond ik het deel waarin u ook empirische studies heeft uitgevoerd waarin u de “leegloop van de democratie”, een combinatie van verschillende attitudes, d.w.z. enerzijds minachting voor de democratie, anderzijds verwaarlozing van de democratie en radicale twijfels over democratie zelf, als een verontrustend deel beschrijft.
Je schrijft bijvoorbeeld op een gegeven moment, om slechts één voorbeeld te geven: “Bijna een kwart van de respondenten vond dat politici zich vooral met hun eigen belangen bezighielden. En meer dan tachtig procent gelooft dat politici meer rechten opeisen dan gewone burgers”. – Op een bepaalde manier staat men er verbijsterd bij, omdat er zich daar iets manifesteert zelfs in het rechtse milieu: politici staan boven, en wij daar beneden.
Wilhelm Heitmeyer: Ja. Natuurlijk is autoritair nationaal radicalisme, zoals ik de hele ontwikkeling in dit subsegment noem, daaraan gekoppeld en speelt dan het verschil tussen het volk en de elite, hoewel de actoren die dit claimen nu zelf deel uitmaken van de elite. Maar dat is een andere zaak.
Er is inderdaad sprake van een verlies aan vertrouwen. En dat is wat ik bedoel met het verlies van controle en handhaving in de natiestaatpolitiek; over een autoritair kapitalisme dat zijn stelregel rigoureus kan afdwingen. Dat moet je steeds weer zeggen. Een dergelijk financieel kapitalisme heeft absoluut geen belang bij sociale integratie, maar gaat alleen over concurrentie en uitbuiting. Dan worden ook groepen beoordeeld in de zin van ongelijkheid, nut, bruikbaarheid en efficiëntie. Dit dringt echt door in de maatschappij en in de gedragspatronen van individuen en groepen.
De term rechts populisme gebagatelliseerd
Deutschlandfunk Kultur: Mr. Heitmeyer, ik heb zojuist gesproken over twee studies die deze week zijn gepubliceerd. Een tweede studie komt van de onderzoeksgroep van Leipzig. Zij heeft zojuist onderzoek gedaan naar extreemrechtse opvattingen en komt tot de conclusie dat de drempel om in te stemmen met extreemrechtse uitingen op dit moment erg laag is. Bijna een op de drie is voorstander van xenophobe standpunten. Zijn dit alarmerende gebeurtenissen, of heeft u er al op geanticipeerd?
Wilhelm Heitmeyer: Natuurlijk hangt het veel af van hoe je de termen of de verschijningsvormen definieert. In onze tienjarige studie over het onderwerp “groeps gerelateerde misantropie” konden we deze ontwikkeling laten zien, inclusief de rechtse populistische opvattingen, die we in 2002 al op 20 procent hadden gemeten.
Alleen op politiek niveau is er geen enkele resonantie geweest, maar de resonantie en nervositeit komen pas naar voren nu de mandaten zijn vervuld. Het cruciale punt dat ik noemde is dat we precies moeten zijn over de definities. Ik beschouw wat er op dit moment gebeurt niet als een rechtse populistische ontwikkeling. Dit is veel te triviaal. De term rechtspopulisme is ook uiterst vaag en leidt tot willekeur in alle uitingen die niet zo goed passen.
Deutschlandfunk Kultur: U heeft hier uw eigen term bedacht, namelijk “autoritair nationaal radicalisme” als alternatief voor dit alomtegenwoordige concept van rechtspopulisme en ook als alternatief voor een sterkere definitie van rechts-extremisme.
Wilhelm Heitmeyer: Ja. Je moet het nieuwe succes van de AfD naar rechts uitleggen. Dit spoor van succes kan noch door rechts populisme, noch door rechts-extremisme worden verklaard. Op veel plaatsen opereert rechts-extremisme met latent geweld of met dreiging van geweld enz. Dat is een definitie. En rechts populisme is willekeurig.
Wat ik als centraal beschouw is juist dit autoritaire nationale radicalisme. Het werkt met een paradigma van controle, d.w.z. rigide leiderschap, hiërarchische sociale orde, strijd en een vriendschap -vijand schema. Dat is het ene element.
De staatsburger wordt gedefinieerd door een aanspraak op de superioriteit van het Duitse volk. Het Duits zijn wordt verheven tot anker van identiteit en gaat tegelijkertijd gepaard met een retoriek van verlies en verval. En een nieuwe Duitse interpretatie van het verleden moet in gang worden gezet. Het radicale is dat men al spreekt over een systeemverandering. Dit is ook een probleem omdat het rechtse populisme door vlakke ideologie de publieke aandacht via de massamedia nastreeft om irritatie en vervreemding op gang te brengen.
Deutschlandfunk Kultur: Altijd anti-establishment.
Wilhelm Heitmeyer: Ja. En rechts-extremisme, met name het neonazisme, berust op terreur tegen zwakke groepen in de publieke sfeer. Maar autoritair nationaal radicalisme richt zich op de instellingen van deze samenleving. Dit is vooral problematisch bij destabilisatie. Dat is mijns inziens een centraal motief om bijvoorbeeld in parlementen te zeggen: “Wij jagen ze op ” of, wanneer wij dan vervolgens invloed uitoefenen op die instellingen die belangrijk zijn voor de samenleving. Instellingen houden deze samenleving immers bij elkaar en zouden nu niet gedestabiliseerd moeten worden door gedoe en retoriek.
Maar daar wordt veel te weinig rekening mee gehouden. Men wordt enthousiast over de uitspraken, terwijl er tegelijkertijd verschuivingen zijn in de normalisering van het publieke taalgebruik. Als je rekening houdt met deze concepten, zoals ‘om-volken’ of je verlegt de grenzen van wat er gezegd kan worden, dan zijn dit eigenlijk de centrale punten waarop je je zou moeten concentreren.
Zal de rechtse agenda normaal zijn?
Deutschlandfunk Kultur: Deze normalisatie, zoals u al zei, heeft natuurlijk juist tot doel de grenzen van zeggingskracht te verleggen . Men schrijft “rechtse populistische beweging” maar het autoritair nationaal radicale AfD werkt voortdurend aan het verleggen van de grenzen van de normaliteit. Het publiek volgt toch bereidwillig? Of wat gebeurt daar eigenlijk?
Wilhelm Heitmeyer: Bereidwillig natuurlijk niet. Het publiek bestaat niet. Dat is een deel van ons probleem. We hebben immers geen breed publiek meer waarin er een debat is, maar we moeten het hebben over publieke sferen, dat wil zeggen in het meervoud. De sociale netwerken spelen hier een nare rol, omdat er daar gehomogeniseerde groepen zijn die elkaar opbouwen zonder kritiek of openlijke tegenstrijdigheden in het debat.
Nou ok, dat geeft veel connotaties, zonder dat het brede publiek, bereid is te volgen. Maar ja, op veel plaatsen, in de filterbubble is men onder zichzelf en bevestigt men zich sterk, onder elkaar.
Wat mij vooral zorgen baart, zijn de samenzweringstheorieën die de samenleving infiltreren en met grote heftigheid worden verspreid. Dat is een normalisatie, zonder dat er een kans bestaat om concepten te bekritiseren of door te kunnen dringen tot een ander. Dat is wat belangrijk is.
Dit betekent dat onderwerpen die tot nu toe buiten het discussiekader van een samenleving vielen, plotseling worden opgepakt en er achtereenvolgens in worden opgenomen. Vooral sommige intellectuelen spelen een roemloze rol in de transmissie hiervan.
Deutschlandfunk Kultur: U verwijst bijvoorbeeld naar Peter Sloterdijk.
Wilhelm Heitmeyer: Bijvoorbeeld, of ook de heer Sarrazin en enkele anderen. Dit zijn dingen waar de grenzen van wat kan worden gezegd worden opgerekt. En de heer Gauland heeft dit nu overduidelijk gemaakt als de centrale functie van de AfD.
De weigering van Margarete Stokowski om een lezing te houden
Deutschlandfunk Kultur: Maar is het publiek hier inmiddels niet erg gevoelig voor geworden? Ik zal je maar één voorbeeld geven, want deze week waren we daar duidelijk mee bezig in het programma:
Een jonge auteur, Margarete Stokowski, annuleert een lezing in een boekhandel in München, een links-liberale boekhandel in München, omdat ze plotseling een boekenkast hebben opgezet waarin literatuur kan worden gevonden met “Nieuwe Rechten, Oud Denken”, inclusief primaire teksten van de Antaios uitgeverij, enz. Hierover is een groot debat ontstaan, ook op sociale media, omdat de auteur heeft gezegd dat dit een persoonlijke politieke stap is, omdat zij juist, en dan komt het woord ‘normalisering’ in het spel, niet wil deelnemen, rechtse literatuur op de een of andere manier te classificeren in het politieke discours, terwijl er nu plotseling toch een eigen ruimte voor wordt gecreëerd.
Ik voel een duidelijke overgevoeligheid.
Wilhelm Heitmeyer: Nou, ik denk dat de beslissing van de auteur verkeerd is.
Deutschlandfunk Kultur: Ik houd ze voor correct.
Wilhelm Heitmeyer: Omdat deze discoursruimte al lang bestaat. Je kunt het niet inperken met een bepaalde moraal. Het patroon is: hoe hoger het moreel, hoe kleiner de kans op communicatie. Ik denk dat de boekhandelaar gelijk heeft als hij zegt: “We moeten weten wat ze denken”.
Dichotomie in wereldbeeld is buitengewoon aantrekkelijk
Deutschlandfunk Kultur: Maar dat staat buiten kijf. Dat was helemaal niet het punt, maar wat hier gecanoniseerd en gesegmenteerd is, hoort eigenlijk thuis in het algemene publieke debat.
Wilhelm Heitmeyer: Nee hoor. Een boekhandel is ook een openbare ruimte. Daar kun je bladeren, je kunt kijken, wat zijn de denkpatronen en met welke wereldbeelden wordt er eigenlijk gewerkt? Hoe effectief zijn deze wereldbeelden?
Ik beschrijf dit als een tweeslachtig wereldbeeld, namelijk dat de complexe werkelijkheid tot zeer scherpe, wederzijds begrenzende termen wordt teruggebracht. Politiek gaat over het volk versus de elite. Macht gaat over superioriteit en inferioriteit. De waarde structuur gaat over antipluralisme versus diversiteit. Of geschiedenis gaat over transfiguratie versus verlichting. Collectieve identiteit gaat over Duits zijn versus internationaliteit.
Deze tweeledige wereldbeelden zijn op veel plaatsen ook voor delen van de bevolking buitengewoon aantrekkelijk, omdat ze zouden verhelderen in een verwarrende, een ambivalente moderne wereld, die zeer tegenstrijdige elementen bevat en zeer doordrongen is van onduidelijke, onbesliste situaties. Dan raken deze tweeledige wereldbeelden een snaar. Dit is aantrekkelijk voor de mensen in de bevolking die al in zo’n stemming zijn. En het gevaarlijke is dat deze tweeledige wereldbeelden geschikt zijn voor dissonante wellis-nietes conflicten in de samenleving.
Normaal gesproken spreken we over “min of meer” conflicten, d.w.z. dat er een basis is voor onderhandelingen. Nee, deze tweeledige wereldbeelden zijn getrimd voor wellis – nietes conflicten. Dat maakt het gevaarlijk. Omdat we hebben te maken hebben met meerdere podia.
Het eerste podium is helder verlicht in de Bundestag. De tweede is het intellectuele milieu dat het gedachtengoed levert. En als we de gedachten niet kennen, komen we voor verrassingen te staan.
Deutschlandfunk Kultur: Ja, dat is helemaal niet mijn punt. Ik bedoel – nu even los daarvan: Natuurlijk moeten we onszelf confronteren. Natuurlijk moeten we deze boeken lezen. Natuurlijk hebben we met elkaar te maken. Alleen krijg ik soms de indruk dat het afkloppen van argumenten iets is waar men toch al op kan anticiperen en, dat er aan de ene kant noch aan de andere kant een echte bereidheid is om overtuigd te worden.
Hoe kom je uit zo’n dilemma als publiek? Als men zegt dat dit autoritaire nationale radicalisme, dat niemand van ons, het maatschappelijk middenveld, echt kan willen omdat het een bedreiging vormt voor het fundament van de liberale democratie, dan moeten er mogelijkheden zijn voor debat en overtuiging. Maar dat lijkt er niet te zijn. Het lijkt meer een strijd om zoveel mogelijk mensen achter elkaar te verzamelen – met steeds dezelfde argumenten.
Wilhelm Heitmeyer: Ja, dat zou ik helemaal niet tegenspreken. Alleen de vraag is: waar is zo’n forum? Ik had al eerder gezegd dat het publiek niet meer bestaat, maar publieke sferen. En de vraag is: hoe bereik je zelfs deze gesloten filterbubbles, en dat is het punt, verzegeld dichte filterbubbles, homogene groepen? En homogene groepen zijn altijd gevaarlijk. – Hoe kan men überhaupt iets bereiken, vooral omdat alle strategieën zijn ontworpen om een emotionalisering van sociale problemen te projecteren als een verlies van controle?
Emotionele verhitting in plaats van rationele argumenten
Dit is een van de meest effectieve items op de populistische agenda, namelijk processen van sociale desintegratie, zoals het verlies van status voor de toekomst, en vervolgens de kwestie van culturele vervreemding, die tegelijkertijd een verlangen naar homogeniteit van de samenleving met zich meebrengt. En alle historische interpretaties die nu worden uitgeprobeerd, lopen hierop uit: Emotionaliteit.
Omgaan met deze emotionaliteit is voor ons allemaal erg moeilijk. We zijn allemaal nogal getraind in argumenten, rationele overwegingen. Maar dat is voorbij. En daar krijgen we aanzienlijke problemen mee als we deze dingen niet onder ogen zien. Daar kun je je verschillende forums bij voorstellen.
Deutschlandfunk Kultur: Zoals ik uit uw boek heb geleerd, hebben we nu ook te maken met een nieuw soort autoritair, namelijk het zelfbewuste autoritaire, dat wil zeggen, niet iemand die als het ware onder gezag staat, maar iemand die controle wil uitoefenen en dat ook laat zien. Dit blijkt duidelijk uit de openbare debatten.
Als het maatschappelijk middenveld nog steeds geen middelen tot zijn beschikking heeft om emotioneel in deze debatten in te grijpen, is dan het idee van autoritair nationaal radicalisme een model voor succes in de toekomst?
Wilhelm Heitmeyer: Ja, dat hangt natuurlijk af van hoe het officiële beleid en vooral het maatschappelijk middenveld reageert. In Duitsland hebben we in grote delen een zeer alerte, attente burgermaatschappij. Daar moeten we het mee doen. Dit zou dan verder moeten worden uitgebreid. Behalve dat ik er een vraagteken bij zet in het boek. Dat hoeft niet per se zo te zijn. Men moet echter gewoon zien dat de structurele problemen die ik heb aangegeven, het financieel kapitalisme met de gevolgen en het verlies van controle over de natiestaatpolitiek, bepaalde sociale desintegratieprocessen zoals culturele conflicten en ook sociaal-geografische ontwikkelingen, structurele elementen zijn die op dit moment helemaal niet worden aangepakt. Dat is het punt.
Wat staat bij autoritair nationaal radicalisme hoog op de agenda: De vluchtelingenbeweging. Dat is de Duitse identiteit. Duits zijn krijgt dan de functie van een stabiliserend anker dat controle krijgt. Dan is er natuurlijk nog de kwestie van de criminaliteit en de islamitische terreur, die de drijvende populistische krachten zijn. Dat staat op de agenda in plaats van de structurele problemen.
Er is nog iets anders: we hebben te maken met een “verduistering”, zoals ik het noem, in Europa. Als je naar de kaart kijkt, zie je dat de instellingen in sommige landen al worden geherstructureerd.
Deutschlandfunk Cultuur: Polen.
Wilhelm Heitmeyer: Of Hongarije. Daar ben ik sceptisch over. Als je de structurele problemen niet onder controle krijgt, dat moet je blijven zeggen, dan verliezen mensen het vertrouwen en gaan op zoek naar autoritaire structuren die meer veiligheid beloven.
Maar die belofte van veiligheid kan niet waargemaakt worden. Ook dat is een belangrijk punt. Het feit dat deze beloften worden gedaan, het herstel van de controle, dat wil zeggen de slogan, we nemen ons land terug, gaat hand in hand met sterkere angsten en dus het verlies van vertrouwen en maakt de zaak op veel plaatsen alleen maar problematischer.
Het is dus van groot belang dat het maatschappelijk middenveld in alle delen van het land zich als het ware publiekelijk uitspreekt. Elke samenleving moet voortdurend haar normen en de normen van menselijke gelijkheid, mentale en fysieke integriteit, die de basiswaarden zijn van deze samenleving, opnieuw bevestigen.
Grote politiek begint op kleine schaal
Dat geldt natuurlijk ook voor de grote demonstraties zoals die welke onlangs in Berlijn werd gehouden. Maar ook in de familiekring, in de vriendenkring, in de sportclub, in de parochie, de kerk. Kan ik daar mijn stem verheffen tegen populistische uitspraken, tegen devaluatie van bepaalde groepen? De sociale kosten zijn dat ik familieleden of vrienden kan verliezen. Tegenspraak en protest moet je leren. Een harde leerschool.
Wilhelm Heitmeyer: “Autoritaire verleidingen”.
Uitgeverij Suhrkamp, Berlijn 2018
395 pagina’s, 18 Euro
========
Meer over dit onderwerp:
Wilhelm Heitmeyer: “Autoritaire verleidingen: Handtekeningen van de dreiging” – Over de gevolgen van de dictatuur van de normen van het kapitalisme
(Deutschlandfunk Cultuur, lezen, 27.10.2018)
Wilhelm Heitmeyer – “Autoritaire verlokkingen”.
(Deutschlandfunk, Press proof – Das Magazin für Politische Literatur, 22.10.2018)
Conferentie over “Nieuw Fascisme” – “De armen zullen zich verdedigen
(Deutschlandfunk Cultuur, Conclusie, 17.12.2016).
========